وصیت امام علی (ع) در ماه رمضان سال 40 هجری قمری قبل از شهادت. از نهج البلاغه
متن عربی وصیت نامه امام علی (علیه السلام)
هَذَا مَا أَوْصَى بِهِ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَوْصَى الْمُؤْمِنِینَ بِشَهَادَهِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْهُدى وَ دِینِ الْحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ سَلَّمَ ثُمَ إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیای وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ. لا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ.
ثُمَّ إِنِّی أُوصِیکَ یا حَسَنُ وَ جَمِیعَ وُلْدِی وَ أَهْلَ بَیتِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ بِتَقْوَى اللَّهِ رَبِّکُمْ. وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ. وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله علیه و آله) یقُولُ صَلَاحُ ذَاتِ الْبَینِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّهِ الصَّلَاهِ وَ الصَّوْمِ وَ إِنَّ الْمُبِیرَهَ وَ هِی الْحَالِقَهُ لِلدِّینِ فَسَادُ ذَاتِ الْبَینِ وَ لا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ انْظُرُوا ذَوِی أَرْحَامِکُمْ فَصِلُوهُمْ یهَوِّنِ اللَّهُ عَلَیکُمُ الْحِسَابَ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیتَامِ لَا یضِیعُوا بِحَضْرَتِکُمْ فَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یقُولُ مَنْ عَالَ یتِیماً حَتَّى یسْتَغْنِی أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ الْجَنَّهَ کَمَا أَوْجَبَ لِآکِلِ مَالِ الْیتِیمِ النَّارَ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی الْقُرْآنِ فَلَا یسْبِقَنَّکُمْ إِلَى الْعِلْمِ بِهِ غَیرُکُمْ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِکُمْ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله علیه و آله) أَوْصَى بِهِمْ مَا زَالَ یوصِی بِهِمْ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیوَرِّثُهُمْ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی بَیتِ رَبِّکُمْ فَلَا یخْلُو مِنْکُمْ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا وَ أَدْنَى مَا یرْجِعُ بِهِ مَنْ أَمَّهُ أَنْ یغْفَرَ لَهُ مَا سَلَفَ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی الصَّلَاهِ فَإِنَّهَا خَیرُ الْعَمَلِ إِنَّهَا عِمَادُ دِینِکُمْ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی الزَّکَاهِ فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ رَبِّکُمْ اللَّهَ اللَّهَ فِی صِیامِ شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّ صِیامَهُ جُنَّهٌ مِنَ النَّارِ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ فَشَارِکُوهُمْ فِی مَعَایشِکُمْ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی الْجِهَادِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ أَلْسِنَتِکُمْ فَإِنَّمَا یجَاهِدُ رَجُلَانِ إِمَامُ هُدًى أَوْ مُطِیعٌ لَهُ مُقْتَدٍ بِهُدَاهُ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی ذُرِّیهِ نَبِیکُمْ لَا تُظْلَمَنَّ بَینَ أَظْهُرِکُمْ وَ أَنْتُمْ تَقْدِرُونَ عَلَى الْمَنْعِ عَنْهُمْ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی أَصْحَابِ نَبِیکُمُ الَّذِینَ لَمْ یحْدِثُوا حَدَثاً وَ لَمْ یؤْوُوا مُحْدِثاً فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله علیه و آله) أَوْصَى بِهِمْ وَ لَعَنَ الْمُحْدِثَ مِنْهُمْ وَ مِنْ غَیرِهِمْ وَ الْمُؤْوِی لِلْمُحْدِثِینَ.
اللَّهَ اللَّهَ فِی النِّسَاءِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیمَانُکُمْ فَإِنَّ آخِرَ مَا تَکَلَّمَ بِهِ نَبِیکُمْ أَنْ قَالَ أُوصِیکُمْ بِالضَّعِیفَینِ النِّسَاءِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیمَانُکُمْ.
الصَّلَاهَ الصَّلَاهَ الصَّلَاهَ لَا تَخَافُوا فِی اللَّهِ لَوْمَهَ لَائِمٍ یکْفِکُمْ مَنْ أَرَادَکُمْ وَ بَغَى عَلَیکُمْ .
قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ وَ لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْی عَنِ الْمُنْکَرِ فَیوَلِّی اللَّهُ أَمْرَکُمْ شِرَارَکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یسْتَجَابُ لَکُمْ عَلَیهِمْ.
عَلَیکُمْ یا بَنِی بِالتَّوَاصُلِ وَ التَّبَاذُلِ وَ التَّبَادُرِ وَ إِیاکُمْ وَ التَّقَاطُعَ وَ التَّدَابُرَ وَ التَّفَرُّقَ. وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ وَ حَفِظَکُمُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ بَیتٍ وَ حَفِظَ نَبِیکُمْ فِیکُمْ أَسْتَوْدِعُکُمُ اللَّهَ وَ أَقْرَأُ عَلَیکُمُ السَّلَامَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ ثُمَّ لَمْ یزَلْ یقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حَتَّى مَضَى.[۱]
ترجمه وصیت نامه امام علی (ع)
این است وصیت نامه على بن ابى طالب. به مومنان چنین وصیت مى کنم: شهادت مى دهم که جز خداوند خدائى نیست، یگانه است، شریک ندارد، محمد (صلی الله علیه و آله) بنده و پیامبر اوست، وى را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر همه ادیان پیروز سازد، هر چند مشرکان را ناخوش آید، درود و تحیت خداوند بر محمد باد. نماز، عبادت، زندگى، و مرگ من همه براى خداوندى است که پروردگار جهانیان و بىشریک است، چنین دستور دارم و من نخستین مسلمانم.
تاکید بر تقوای الهی در وصیت نامه امام علی (ع)
سپس اى حسن به تو، و همه فرزندان و خاندانم و هر که این وصیت نامه به دستش رسد وصیت و سفارش مى کنم به پرواى از خداوند پروردگارتان، مبادا نامسلمان از دنیا روید، همه با هم به رشته خدا (قرآن) چنگ زنید و پراکنده نشوید، من از پیامبر (صلی الله علیه و آله) شنیدم که اصلاح میان مردم از هر نماز و روزه اى افضل است. و (خوى) هلاک کننده و دین برانداز، فساد انگیزى (و ایجاد فتنه) است، و لا قوه الا باللَّه، مراقب خویشانتان باشید، با آنها پیوند (و محبت) کنید تا حساب قیامت بر شما آسان گردد.
وصیت نامه امام علی (ع) و توجه به خداوند در امور مختلف
خدا را! خدا را! در باره یتیمان، مبادا جلو چشم شما از دست بروند، من از پیامبر شنیدم هر که یتیمى را سرپرستى کند تا بى نیاز شود (و بتواند خود را اداره کند) خدا بهشت را بر او واجب کند، چنان که بر خورنده مال یتیم، دوزخ را.
خدا را! خدا را! درباره قرآن، مبادا دیگران در فهم آن (و به نقل نهج البلاغه: در عمل به آن) بر شما سبقت گیرند.
خدا را! خدا را! در باره همسایگان، پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) سفارش آن ها را مى کرد، چندان در حق آن ها توصیه و تاکید فرمود که ما تصور کردیم همسایه را وارث خواهد کرد.
خدا را! خدا را! درباره خانه پروردگارتان نباید تا شما هستید این خانه خالى بماند که اگر متروک شد مهلتتان سرآید، هر که به زیارتش رود کمترین ارمغانى که باز آورد آمرزش گناهان گذشته است.
خدا را! خدا را! در باره نماز که بهترین اعمال و پایه دین شماست.
خدا را! خدا را! در باره زکات که خشم پروردگارتان را فرو نشاند.
خدا را! خدا را! در باره روزه ماه رمضان که سپر آتش است.
خدا را! خدا را! در باره بینوایان و مستمندان، آن ها را در زندگى خود شریک سازید.
خدا را! خدا را! درباره جهاد با مال و جان و زبان که دو کس به این وظیفه قیام کنند یکى حاکم و پیشواى ره یافته، و دیگر فرد مطیعى که از او پیروى کند.
خدا را! خدا را! در باره نسل پیامبرتان، مبادا در میان شما ستم کشند و شما بتوانید و دفاع نکنید.
خدا را! خدا را! در باره اصحاب پیامبرتان، آن ها که بدعتى نگذارند و بدعتگذارى را پناه ندهند، که پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) در باره اصحابش سفارش کرد و بدعت گذار را لعنت کرد چه از اصحابش، چه از دیگران، و همچنین آن ها را که بدعت گذاران را پناه دهند.
خدا را! خدا را! در باره زنان و بردگان که آخرین سخن پیامبر شما این بود: شما را درباره دو گروه ناتوان توصیه مى کنم: زنان و بردگان.
نماز، نماز، نماز، در باره خدا از ملامت هیچ کس نهراسید، خدا هر که را قصد سوئى در حق شما کند یا به تجاوز برخیزد سرکوب فرماید.
با مردم طبق دستور خدا با زبان خوش سخن گوئید، امر به معروف و نهى از منکر را ترک نکنید که بدترین افرادتان بر شما مسلط خواهند شد، و هر چه دعا کنید (که از شرشان نجات یابید) مستجاب نشود.
توصیه خاص در وصیت نامه امام علی (ع) به فرزندان
پسرانم! بر شما باد به پیوند با یک دیگر، بذل و بخشش و پیش دستى (در احسان و محبت با هم) از جدائى، پشت به هم کردن و اختلاف بر حذر باشید، در کارهاى خیر و تقوا همکارى کنید، در گناه و تجاوز همکارى نکنید، از خدا بترسید که عقوبتش دشوار است، خدا شما خانواده را نگه دارد، (و احترام) پیامبر را درباره شما حفظ فرماید، (به احترام آن جناب شما را مشمول لطف خود نماید). شما را به خدا مى سپارم، سلام من و رحمت و برکات خدا بر شما باد. آنگاه در حالى که پیوسته لا اله الا اللَّه مى فرمود از این جهان چشم فرو بست.
طرف اصلی وصیت امام علی (ع)، همه انسان های جهان می باشد.
بسیاری از مسلمانان، خصوصاً شیعیان، با خصوصیات و نصایح ایشان آشنا هستند ولی در عمل، بسیاری از آنها، کم و بیش، آخرت خود را به دنیا فروخته اند و لذات دنیوی اجازه نمی دهند تعقل کنند و راه امام علی (ع) را در پیش گیرند.
